ولایت¬نامه گونۀ ادبی خاص شیعی در قرن نهم
مشهور است که اندیشه¬¬های شیعی با ظهور صفویه وارد شعر فارسی شده است و صفویان شعر را در خدمت عقاید و باورهای فرقه‌ای خود قرار داده‌‌اند. اما دیوان‌های شعری و به ویژه قصاید شاعران قبل از دوران صفوی از واقعیتی دیگر خبر می‌دهد و آن، این¬که اندیشه‌های شیعی به طور گسترده‌ای در دیوان‌های شاعران قرون هفتم تا نهم بازتاب یافته است. شاعران برای بیان عقاید مذهبی و ایدولوژیک خود از قالب‌های رایج شعر فارسی مانند: ترکیب‌بند، ترجیع‌بند، قصیده، مسمّط و ... استفاده می‌کرده‌اند.
در شعر شیعی قرن نهم شکلی از قصیده دیده می‌شود که شاعران آن عصر به آن «ولایت‌نامه» می‌گویند. این شکل که تا‌کنون بالغ بر 30 مورد در دیوان شاعرانی مانند سلیمی تونی، ابن حسام خوسفی، آذری اسفراینی و ... دیده می‌شود در تاریخ قصیدۀ فارسی بی‌سابقه بوده است، به دلیل این¬که اولاً، این فرم تعلق به یک گروه مذهبی و ایدئولوژیک خاص دارد و دیگر این¬که دارای نام خاص و محتوای مشخص واحدی می‌باشد. یکی از مهم¬ترین کاربرد¬های ولایت¬نامه گفتمان سازی و تثبیت گفتمان شیعی در قرن نهم است. از آن¬جا که قصیده نقش خطابۀ اجتماعی را دارد، ولایت‌نامه‌ها را می‌توان به عنوان خطابه اجتماعی – سیاسی مورد برسی قرار داد. علاوه بر این بعضی از این ولایت نامه ها دارای سندی مشخص هستند اما در برخی دیگر این ولایت‌نامه‌ها برساختۀ ذهن شاعر است که این امر جنبۀ خیالی‌تر شدن گفتمان شیعی را بیشتر می¬کند. احتمالاً ولایت‌نامه¬ها در ابتدا به صورت نثر در کتاب‌های تشیع در باب معجزات و کرامات حضرت علی(ع) نوشته می‌شده است که به نظر می‌رسد برای نخستین¬بار سلیمی تونی آن را به این شکل سروده است.
در این تحقیق ما در پی آن هستیم تا ماهیّت، ساختار و سیر تطوّر ولایت‌نامه را در قرن نهم به عنوان یکی از گونه‌های قصیده، بررسی و نقش و دلیل وجودی آن را تبیین کنیم.
