فرمان هاي آقا محمد خان قاجار- وجوه مشترك و متمايز آن با ديگر فرمان هاي دوره قاجار

تحليل رويدادهاي گذشته درميان مدارك تاريخي در جايگاهي خاص قرار دارند كه از خلال آن ها فهم واقعات تاريخي دقيق تر شده وبه صورت مستند قابل ارزيابي هستند. تنوعی از اسناد تاريخي در آرشیوهای دولتی و مجموعه های نیمه دولتی وخصوصی وجود دارند كه هريك بنا به موضوع ، شکل و ویژگی های خود، در جايگاهي متفاوت قرارگرفته اند. اسنادي با موضوع های : سياسي ، اقتصادي ، اجتماعي و در اشکال مختلف دیوانی و غیر آن . از ديد اغلب محققان تاريخ پژوه و سند شناس " فرمان ها" در طبقه بندي موضوعي ، دربالاترين درجه از اهميت اسناد سیاسی و حکومتی قرار دارند . اين بخش از اسناد به سبب صادر كننده آن ها و نیزمخاطب خاص خود،اغلب بدون خدشه ( از لحاظ مضمون و اطلاعات حاشيه اي آن ) باقي مانده اند. ولي با اين همه، بخشي از آن ها هم بمانند ديگر انواع اسناد تاريخي به دلايلي چند ازجمله اجرايي نشدن محتواي آن ها و يا جعل ،نياز به تحقيق و تعمق بيشتري دارند . اين نمونه از اسناد خاص مي توانند بسياري از گره هاي تاريخي و نقاط كور و تاريك آن را باز و روشن كنند و يا حتي تصويري متفاوت از آنچه كه در كتاب هاي تاريخي آمده ويا در ذهن تاريخي جامعه نسبت به شاهان ، شخصیت های سیاسی و حکومتی و يا برخي مسايل و مبتلاآت گذشته وجود دارد، ترسيم نمايند .
سؤال این مقاله این است که آیا تفاوتی( شکلی و محتوایی) در فرمان های آقا محمد خان وجود دارد ؟ این تفاوت ها به چه دلیل و از چه منظر قابل بررسی می باشد؟ و چه نتیجه و یا نتایجی از آن حاصل می شود؟
در بررسی روی اسناد ذکر شده در بالا و با توجه به سابقه ای که از فرمان های موجود از دوره های قبل و بعد وجود دارد، چنین نتیجه گرفته می شود که فرمان هاي آقا محمد خان قاجار(كه به دليل كوتاهي عمر حكومت وي و عدم دقت در نگهداري ،تعداد اندكي از آن ها موجود می باشد ) به دليل شكل و نيزمحتوا از ديگر فرمان هاي شاهان قبل و بعد خود متمايز است.اين تفاوت ها از نظر شکل تنظیم آن ها ، سجع مهرفرمان ها ، جايگاهي كه مهر در سند قرار دارد و نيزمضمون متن آن ها قابل بررسی می باشد. ضمنا تعداد سجع مهرهای پشت سند که سلسله مراتب اداری و رسیدگی و ارجاعات دستورات حکومتی را نشان می دهد ، در فرمان های متعلق به آقا محمد خان، بمراتب کمتر است. البته این مقایسه به دلیل شروع سلسله قاجار با شخص وی از جهت شکل فرمان با شاهان سلسله های قبل از قاجار قابل بررسی است و از نظر تعداد مهرهای پشت سند که ارجاعات دیوانی و سیستم حکومتی را نشان می دهد به دلیل شروع پدیده ای موسوم به دیوانسالاری و احیای حکومت مرکزی از بعد از زمان صفویه، با شاهان بعد از آقامحمد خان قابل تعریف می باشد.